Iskandarova Mastura
Iskandarova Mastura, 4 may 1948 yilda Chimkent viloyatining Sayram tumanida tug‘ilgan. Texnika fanlari doktori, Toshkent kimyo - texnologiya instituti professori.
Mastura opaning mehnat faoliyati bilan tanishar ekanman, uni beixtiyor Uvaysiy, Nodirabegim, Qurbonjon dodxoxlarning vorisi degim keldi. Negaki fan, madaniyat va adabiyotda, davlat boshqaruvi, hatto harbiy salohiyatda ham erkaklarni lol qoldirgan - zukko momolarimizning shijoati, bilim va mahorati mujassam edi opada.
O‘zbek olimasining Rossiya tabiiy fanlar akademiyasining muxtor a’zosi etib saylanishi ham ana shu bilim va salohiyatning chinakam e’tirof emasmi?!
Har qanday buyuklik ham oddiylikdan boshlanadi. Bugun olima, taniqli jamoat arbobi, faol ilmiy rahbar sifatida hurmat qozongan. Mastura Iskandarova ham bir paytlar sochlariga jamalak taqqan, burro, biyron, javoblari bilan ustozlari mehrini qozongan a’lochi o‘quvchi bo‘lgan. Masturaxon maktabni tugatgach, 1965 yilda Toshkent politexnika institutining kimyo - texnologiya fakultetiga o‘qishga kirdi. Muhandis - texnolog diplomini olgach, institut qoshidagi aspiranturada o‘qishni davom ettirdi. O‘qish jarayonida mustahkamligi o‘ta yuqori, tez qotadigan sementlarning yangi turlarini yaratish ustida ilmiy izlanishlar olib bordi. Izlanishlar o‘z samarasini berdi. U 1981 yilda shu mavzudagi dissertatsiyasini muvaffaqiyatli yoqlab, texnika fanlari nomzodi ilmiy darajasiga ega bo‘ldi. Masturaxon endi ilm kishisi sifatida astoydil izlandi. O‘zini fanga bag‘ishladi. Institutning kimyo - texnologiya fakultetidagi “Noorganik moddalar texnologiyasi” kafedrasida kichik ilmiy xodim sifatida ish boshlagan Mastura ko‘p o‘tmay katta ilmiy xodim bo‘ldi, keyin doktaranturada tahsil oldi. Ulkan qurilish maydoniga aylangan, kundan - kunga chiroy ochayotgan O‘zbekiston qurilish sanoati rivojiga o‘z bilim va salohiyati bilan hissa qo‘shgan uning ezgu maqsadi. Ana shu ezgu niyat bilan ilmiy ishlarini davom ettirgan olima 1995 yilda “Sulfat - sulfagenalyuminat mexanizmi bo‘yicha qotadigan fosfogips va boshqa texnogen mahsulotlar asosidagi maxsus sementlarning yangi turlari” mavzusidagi doktorlik dissertatsiyasini himoya qildi. Texnika fanlari doktori bo‘ldi. O‘z bilim - tajribalarini talabalarga o‘rgatishda davom etgan olima Toshkent kimyo - texnologiya institutida yetakchi ilmiy xodim, katta o‘qituvchi, o‘quv - uslubiy bo‘lim boshlig‘i lavozimlarida ham o‘zining fidokorligini, jonkuyarligini namoyish qildi. Mehnat qilgan elda aziz, deydi xalqimiz. Masturadagi shijoat, zakovatni sezgan rahbariyat uni O‘zbekiston Respublikasi “Fan va taraqqiyot” ilmiy - texnologik kompleksida hamkorlikda ishlashga taklif qildi. Mana ikki yildirki, ushbu tashkilotning “Kompazitsion bog‘lovchi materiallar texnologiyasi” ilmiy - tadqiqot laboratoriyasi mudiri, Mastura Iskandarova shunday ma’suliyatli lavozimni ham sharaf bilan uddalayapti. Inson qancha ko‘p o‘rgansa, qancha ko‘p izlansa, o‘zidagi imkoniyat quvvatlari shunchalik yuzaga chiqaverar ekan. Buni Masturaxon faoliyatida ham ko‘rish mumkin. U jonajon institutning Davlat ilmiy - texnik dasturi doirasida bajarilgan loyihaga rahbarlik qilish barobarida “Kompozitsion bog‘lovchi materiallar texnologiyasi”, so‘ngroq “Noorganik moddalar texnologiyasi” kafedralariga ham mudirlik qildi. Shu yillar davomida u biror marta ishi ko‘pligidan nolimadi. Aksincha, sal bo‘sh qolsa, o‘zini bekorchiday, toliqqanday sezardi. Shu bois zimmasiga qanday vazifa yuklanmasin, uni qoyillatib bajarishga, ustozlar rahbarlar ishonchini oqlashga harakat qildi. Mana u faoliyat ko‘rsatayotgan lavozimlar ro‘yxati: O‘zbekiston iqtisodiy vazirligi tasarrufidagi “O‘zog‘irgazkimyoloyiha” Davlat loyihalash institutida xalq xo‘jaligida qo‘llanishi zarur bo‘lgan investitsiya loyihalarining iqtisodiy texnik asoslarini yaratishda yetakchi ekspert, umumiy va noorganik kimyo instituti qoshidagi “Stron” “ tekshirish va sinov markazida yetakchi ilmiy xodim , Toshkent davlat texnika universiteti qoshidagi “Fan va taraqqiyot “ davlat unitar korxonasi laboratoriya mudiri, Arxitektura va qurilish instituti qoshidagi “Qurilish materiallarini standartlashtirish va sertifikatlash markazi, “Toshkent kimyoviy texnologiyalar ilmiy - tadqiqot institutida Davlat granti asosida bajarilayotgan ilmiy loyihalar maslahatchisi. Odatda bir ayolning makri qirq tuyaga yuk bo‘ldi, deyishadi. Mastura Ikandarovaga o‘xshash bilimdon, zukko ayolning bilimi, zakovati bilan amalga oshirilgan ishlarni qirqta emas, yuzta tuyaga yuklash mumkin. Tuyaning ham buncha yukni tortib ketishi qiyindirov, deb o‘ylab qoldim. Bu hali hammasi emas. M. Iskandarova ilmiy faoliyati mobaynida o‘ndan ortiq nomzodlik va doktorlik dissertatsiyalariga ilmiy rahbar va ilmiy maslahatchilik qildi.
Uning mahalliy xom ashyo va texnogen chiqindilar asosida sement kompozitsiyalarining kimyosi va energiya hamda resurs tejamkor texnologiyalariga bag‘ishlangan monografiya va o‘quv qo‘llanmalari, uch yuzdan ortiq ilmiy maqola va ma’ruza tezislari, o‘n ikkita ixtiroga mualliflik guvohnomasi va ikkita patenti olimaning respublikamizda bog‘lovchi kompozitsion materiallar sohasida o‘ziga xos maktab yaratganidan dalolat emasmi?!
Masturaxonning ilmiy pedagogik faoliyati jamoat arbobi sifatidagi ishlariga sira xalaqit bermaydi, aksincha, biri ikkinchisini to‘ldiradi. Yunusobod tumanining “Ittifoq” mahalla ayollari uni o‘zlarining eng yaxshi maslahatchisi, sirdoshi deb biladi. 2009 yilda unga professor va Rossiya tabiiy fanlar akademiyasining muhbir azosi ilmiy unvonlari berildi, oliy ta’lim va ilm - fan rivojiga hamda ixtirochilikka qo‘shgan hissasi uchun A.Nobel medali va V.I.Vernadskiy nomli kumush medal bilan taqdirlandi.
Yuqorida uning ilmiy faoliyati haqida to‘xtaldik. Ammo Masturaxon birinchi navbatda ayol, ona. U bu vazifani ham sharaf bilan uddaladi.Uning hamma havas qilsa arziydigan ziyoli oilasi bor. To‘rt farzandni oq yuvib, oq tarab tarbiyaladi, o‘qitdi, yurtimiz istiqboliga hissa qo‘shuvchi yigit - qizlar qilib voyaga yetkazdi, sakkizta nabiraning buvijonisi. Turmush o‘rtog‘i Toshkent axborot texnologiyalar institutida kafedra mudiri bo‘lib ishlagan, texnika fanlari nomzodi, dotsent Baxtiyor Otaboyev 52 yoshida bevaqt olamdan o‘tgan. O‘g‘illari Farrux hademay nomzodlik dissertatsiyasini yoqlaydi. Guruh texnika fanlari nomzodi, doktaranturada tahsil olmoqda. Zuhraxon ham dissertatsiya yozyapti, Sevaraxon Moliya institutini tamomlab, O‘zbekiston - Koreya bankida xizmat qilyapti. Men bularni osongina qog‘ozga tushirayapmanu, onalikning bunday sharafli cho‘qqisiga Mastura tunlarni tongga ulab, o‘z farog‘atidan kechib qilgan mehnatlari tufayli erishganini yurak -yurakdan his qilayapman. Ha, zakiy momolarimizdan bizga nafaqat mustahkam iroda, yuksak iqtidor, balki onalik baxti, onalik mehri, onalik sharafi hamda onalik zaxmati degan burch va vazifalar ham qolganini, uni Mastura Iskandarovadek iste’dodli olima, talabchan ustoz, g‘amxo‘r ona, mehribon buvilar sharaf bilan davom ettirayotgan ekan, xalqimiz, millatimiz dovrug‘i dunyolarga taralaveradi.
